Copa

Copa, copes, cobertrada, coppa, cupa, cuppa, copes, cupam, copam, kopa, kopam, copetas, v. anaps, cifis y sobrecopa : Recipiente o vaso para beber u otros usos, normalmente con pie. También medida de capacidad equivalente a 0, 126 l.

-Bibl.: POTTIER, Inventaires, copa, copeta, capa (sic), capita y cita copa de Limogines, de fust, de argent con tres piedes.; POTTIER, Lexique, v. copa (1293), copero(1294), copeta(1317) y sobrecopa(1356); SANCHEZ-ALBORNOZ, Estampas, 194, doc. s. X diferentes clases.; DCECH, v. c. (1ª doc. 939), del lat. cuppa. .; DiCCA-XV, v. c. (1 ªdoc. 1423); DCVB., v. c.; Voc. FARAUDO, v. c.; Dic. AGUILO, v. c.; M- PIDAL, Léxico primitivo, v. copa, coppa, kopa; SESMA-LIBANO, Léxico, v. copa(s) (Ale., Car., Z.); guopet (Z.), aporta d'argent, dorada y de plata y observa una segunda acepción como "'Cazoleta del broquel, pieza de hierro u otro metal que está en medio del escudo."; Dic. Catvalbal, v. copa.

-1056: "Et nos acceptimus de te Enneco abba vel de fratribus tuis de Onia, unam Kopam de giza, ualente mille solidos ad confirmandam cartam vel ad robarandam villam". (DEL ALAMON, Oña, p. 72) S. Moreta.
-S. XII: Medidas de barro vidriado para medir la leche, se citan en el Tratado de Ibn Abdun y deberá prohibirse a los vidrieros que fabriquen copas destinadas al vino. (LEVY-Provençal, Sevilla S. XII, 132, 136) Miguel Gual.
-S. XIII: El alferez real tiene derecho , en la casa real, "en la Paschoa Florida, la copa del rey de oro o de plata por suya, et los vestidos del rey, et el lecho, et un cavayllo que valga de C moravidis a susu". (ILARREGUI ed., Fuero General de Navarra, tit II, cap. 1, p. 6) Miguel Gual.
-1262: "copes de vidre". (SOLDEVILA, Pere l'infant, 428, doc. 4) Miguel Gual.
-1271-74: "No veem que'l vidrer fa vidre de pera e d'erba, e per gran forsa de calor fa lo vidre: Del qual vidre fa ampolles, e copes, e enaps e gots e d'altres vexels. los quals vexels son plus soldats e pus units que neguns altres vexells"" (Comisió Editora Lulliana, RAMON LLUL, Libre de Comtemplació de Deu, 122,15); DCVB, voz "ampolla". Miguel Gual.
-1275: Jaime I, en reconocimiento de una deuda, empeña "duos bacinos argenti", Mitre otros objetos (Miret, Itinerari Jaume I, p. 512-513) Miguel Gual.
-1275: Entre las joyas empeñadas por el infante D: Pedro, figura, "un a copa d'aur, cobertrada ab peres e ab esmalt clars, de què fail una pedra" ... "una copa d'argent, cobertrada e daurada". (SOLDEVILA, Pere, línfant, 474) Miguel Gual.
-1289: Copa de prata, "en que ha quatro marcos ..." figura en el tertamento del canónigo-deán Pedro Juan. (ACZ, leg. 18, d. 10) Jose Luis Martín.
-1296: "En negú loch fassa obrar ni sostena en son poder obrar copa, ni anap, ni calis, ni alcuna altra obra d'argent". (RLR, v, 93 y ALART, Docts, Roussillon, 119). Miguel Gual.
-S. XIV: "una copa de servici cobertorada". (MASIA, Estados N. Africa, doc. 108) Miguel Gual.
-1304: En la cuentas de Gonzalo Boyl figura, la compra de una copa d'argent , para el infante don Juan de Castilla, por 25 ss. jaqueses. (GONZALEZ HURTEBISE, Tesorería, 400) Miguel Gual.
-1304: Jaime II de Aragón regala a la reina de Portugal Dª. Isabel, en las vistas de Tarazona, "quandam cupam de cristallo cum pede et cum canovo et orla argenti deaurati, qui est ponderis duarum marcharum et unius unçe et medie". (MARTINEZ FERRANDO, Jaime II de Aragón, doc. 21) Miguel Gual.
-1304: Jaime II de Aragón regala al infante D. Pedro, hermano del rey de Castilla, en las vistas de Tarazona, "quandam cupam cum copono argenti deauratam intu et extre, et in cupa est unus esmalt cum signo nostro regali et alius in copono" ... Ibid. a Doña Betasse ... una "copam auri". (MARTINEZ FERRANDO, Jaime II de Aragón, doc. 21 y 270) Miguel Gual.
-1319: Inventario de objetos de la cámara real de Jaime II, "·unam copam auri planam, cum cupone, et est in dicta copa unus esmaltus, et in circuitu dicti esmalti sex escudeti ad signa florum...". (MARTINEZ FERRANDO, Jaime II de Aragón, doc. 293) Miguel Gual.
-1330: "3º1 III copas pintadas et doc copas de Limogines". (SERRANO SANZ, Inventarios aragoneses, II, 549) Miguel Gual.
-1365: "Dos copetas de fust". (SERRANO SANZ, Inventarios aragoneses, IV, 212) Miguel Gual.
-1374: En el inventario de bienes de Exemen Perez de Salanova figura, "Una copa sin piedes, con su sobrecampo, sobredorada, con tres smaltes a senyales de puntas vermellas". (SERRANO SANZ, Inventarios aragoneses, II, 350) Miguel Gual.
-1381: "Item XC tres marchs de taces de vidre, poques ... Item I dotzena de copes de vidre, ab tres peus" ... "Item I saqua de vidre, que pesa I rova" (Inventario farmacia Pere Vilagut, de Reus, VILASECA, Metges, 101,102) Miguel Gual.
-1382: Se adquirió para Carlos II de Navarra una copa de plata, dorada y esmaltada, de 11 marcos y medio y 3 cuartos del peso de Zaragoza, por la cantidad de 635 florines, (CASTRO, Catálogo, t. 14, nº. 306) J. Carrasco.
-1397: "9· Una taça d'argent plana, e la copa de dentro brescada". (SERRANO SANZ, Inventarios aragoneses, IV, 521, doc. LIV) Miguel Gual.
-1403: "92. Dos broqueres, el uno de fierro, el otro de fust, con su copa de fierro, e entramos con sus maniles de fust.". (SERRANO SANZ, Inventarios aragoneses, IV, 524, doc. LVI) Miguel Gual.
-1404: "5. Tres broqueres viellos con sus copas e sercieJlos de fierro, del tiempo viello". (SERRANO SANZ, Inventarios aragoneses, IV, 527, doc. LX) Miguel Gual.
-1410: Inventario de Vich. "un cabatró ab balances o copes de palma". (Cfr. AGUILO, Diccionari, II, 271) Miguel Gual.
-1432: En el inventario de Mosse Benjamín, judío de Tudela figura, "57. Primo, 2 cabecanas de mullas con sus chapas antiguas et vn muesso de mula, et 3 balancas de coppas ronpidas, et 52 retombas vazias.". (CARRASCO, Los bienes de Mosse Benjamín, 103) José Miguel Gual.
-1444: "5 Una copa dorada de dentro e de fuera, con un pic (pico) torchado" ... 6 Otra copa con sobre cop, dorada de dentro (e) de fuera, tenida" ... 8 Una copa dorada de dentro e de fuera, plana, tenida". (SERRANO SANZ, Inventarios aragoneses, II, 556) Miguel Gual.
-1447: "Item patella et scutelle de stagno, grandes et parve, in numero ibidem satis gtandi". (MARINESCO, Notes sur la vie, I, 299, doc. 2) Miguel Gual.
-1453: "cascula pessa de copes ab peu alt del dit vidre (ros), a raho de deu diners" ... "cascuna pessa de les copes petites, a raho de quatre diners" ... "cascuna pessa de les copes ab peu de cano de vidre de ciricorn, a raho de dotze diners" ... "cascuna pessa de les copes de vidre de ciricorn, a raho de nou diners". (MIR, Tarifa vendedores objetos de cristal, 141 y PONS, Mostassaf, 309) Alvaro Santamaría
-1454: En el libro de cámara del conde Pedro de Estúñiga, figura "5. Vna çinta de texillo negra con cabo e feuilla de oro con esparzidores en el cabo et en la feuilla et con seys chatones e en la dicha çinta vn carniel de damasco negro viejo guarnido en plata. 6. Vna çinta de cuero angosta con cubo de feuilla de oro et vna copa gorja con vna contera de oro..". (CAÑAS, Libro de cámara, 106) José Miguel Gual.
-1458: "Item una copa d'argent, daurada, ab sobrecop daurat, ab obres en los dit sobrecop picades, e en los cop te una avellana redona, marchada de Barchinona" ... "Item una altra copa d'argent, daurada, marchada de Barchinona, la qual te en lo peu hun titol e dos vies de bullons entorn al dit peu" ... "Item altra copa d'argent daurada, ab algunes letres entorn al peu ..." ... "Item altra copa d'argent, daurada, ab dos vies de bollons e ab alguns bestions e fullatges" ... "Item dos copes d'or, cobertirades ab cinch çaffirs, quatres balaixs e denou perles" ... "Item huna copa d'argent, daurada al sobrecop, ab una avellana de dalt al cap, marchada de Barchinona." ... "Item una altra copa petita d'argent, daurada, ab sobrecop, que te una avellana dalt al cap, marchada de Barchinona". (TOLEDO, Inventarios de palacio real, 24, 19, 28) Miguel Gual.
-1460: "una copa daurade ab bolletes, ab les armes del dit bisbe, de argent" ... "dues copes en cubertorades deurades, la una ab senyal del bisbe, de argent". (LLABRES, Inventario muebles obispo mallorquin, 3) Alvaro Santamaría
-1482: "Cascun pusque francament e liure fer en sos patis, e en sos camps, e en ses possessions, olles, canters, teules, raioles, e toda altra obra de terra; e vidre e redomes, copes e tota altra obra de vidre" (FURS de Valencia, ed. principe 1482, f. 83r, rubr.De leuda, fueros de Jaime I) Miguel Gual.
-1482: Para obsequiar a un secretario del rey de Portugal, se compran dos copas de plata, una "blnca acedreada", y la obra dorada, por su peso total de 11 marcos y 3 onzas, a 2500 mrs. el marco. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 16) Miguel Gual.
-1483: Se compran 6 "copas de veril", a 5 reales cada una (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 21) Miguel Gual.
-1484: Una copa de vidrio, por 5 reales, otra copa de vidrio, y otra copa por 7 reales. ... Unas copas barnisadas, para el freno de una mula. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 23, 60, 66, 75) Miguel Gual.
-1484: En un inventario de una recozina aparecen, “Una copa de arambre de tener lumbre en taula" (WITTLIN, Inventario, p.199) José Miguel Gual.
-1485: Una copa de veril, por 5 reales. una copa de Valençia, 5 reales ... Una copa de Génova, 6 reales. ... Una copa de Valençia, "con su caxa de cuero", cuesta 248 mrs. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 110, 111, 112, 114) Miguel Gual.
-1486: Una copa de Valençia, 217 mrs. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 147) Miguel Gual.
. 1488: Una copa de vidrio, 115 mrs. ... Una "copa de vidrio de Valençia e un vaso de veril", por 155 mrs. ... Una copa de vidrio... con sus vaseras, por 263 mrs. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 195, 204, 260) Miguel Gual.
-1488: "Item mas dos copas blancas pesan XXII onças III arienços a a XVII s. montan CCCLXXX s.". (GOMEZ VALENZUELA, Plateria y joyería, 172, doc. 112) José Miguel Gual.
-1489: 2 copas de vidrio de Valençia, por 280 mrs. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 302) Miguel Gual.
-1490: 2 copas de vidrio por 340 mrs. ... Una copa de vidrio de Valençia, 186 mrs. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 376, 378) Miguel Gual.
-1491: Una copa de vidrio de Valençia, para bever agua, por 108, 5 mrs. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 429) Miguel Gual.
-1492: Dos copas, con su vasera, por 365 mrs. ... dos copas de bridio, 124 mrs. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, II, 23, 37) Miguel Gual.
-1499: "45. Hun freno dorado, con sus copas.". (SERRANO SANZ, Inventarios aragoneses, IX, 266, doc. LXXIV) Miguel Gual.
-1501: “Vna copa de plata con su sobrecopa blanca con vnas armas de vn león e con vnas barras doradas en canpo colorado metida en vna caxa de cuero, que pesa tres marcos e vna honça e media ". (ARROYAL y MARTIN, Ajuar domestico, 1) José Miguel Gual.
-1501: Se censan : “Vna copa grande dorada, que pesa dos marcos y dos honças y quatro ochauas”... "Otra copa pequeña dorada, que pesa (sic). Es mía" (Inventario Beatriz Galindo de su casa del Real de Ronda, ARROYAL y MARTIN, Ajuar domestico, 17) José Miguel Gual.
-1503: Se gastan 60.237 mrs. por una copa con su sobrecopa, labradas de çinzel". (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, II, 582) Miguel Gual.
-1519: "Ytem dos copas de plata sobredoradas, la una plana y la otra cucharetada pesantes entramas dizisiete onças y media. ". ... Et primo una copa de arambre para tener brasa, de peso de diez a onze libras. Ytem otra copa de rambre para tener brasa, de peso de dos libras." (CABEZUELO, Inventario, 138) José Miguel Gual.

-El Léxico primitivo de M. PIDAL, aporta las siguientes referencias documentales:
"942 T. CELANOVA, fol. 3: coppas exauratas cum copertoriis. 1019 LALIN (lgl. Mozár., p. 327 nota): copa de argento con su a cooper turia. 1038 LEÓN, T. Leg., fol. 34, lín. 22: copa argentea scolfita et de aurata. 1038 IBID., fol. l 76vº, lín. 38: copa argentea sculpita deaurata. 1052 SAHAGÚN, Índ., art. 948: uasculum argenteum quod rustico sermone dicitur copa intus et foris mirabiliter sculptum cum su a copertoria. 1056 C. s. xv OÑA (Col. dipl., l, p. 72): Et nos acceptirnus de te Enneco ... unarn kopam de giza ualente mil!e solidos. 1093-1094 RODA, 112°: et centum solladas uini ... et duas coppas. 1112 COVARRUBIAS, Cart., p . 52: et I copa cum suo cobertuorum de labor salamoniego."

Medida de capacidad
-Medida vinaria, olearia y salinaria. Stat. Montis-reg. pag. 279 : Non possint dicti venditores vini mensurare seu mensurari facere, vendere seu vendi facere vinum ad Copam seu miolium, vel ad aliud vas, nisi ad mensuras contentas in præsenti capitulo. Charta ann. 1436. ex Tabul. S. Vict. Massil. : Quolibet anno solvere domino priori de Ameliano duas Copas olei boni olivarum. Lit. remiss. ann. 1409. in Reg. 163. Chartoph. reg. ch. 262 : Le suppliant ala acheter une Cope de sel, pour saler le potage. Vide Cupa 3. (Cfr. Du Cange, II, 551) Véase en este enlace Ana Herrera.

@ José Miguel Gual López.

De: GUAL CAMARENA, M. Vocabulario del comercio medieval. Colección de aranceles aduaneros de la Corona de Aragón (siglo XIII y XIV) , Tarragona (1968)

Copa cobertrada (XIV, 77). —Cost. «copa o vaso» para beber y otros usos. El calificativo «cobertrada» significa «con tapadera» y lo vemos empleado como topónimo (Font Cobertrada, cfr. Corominas, Tarifa, 125; y térra Cobertrada, doc. 1042, publ. Soler, Cartul. Tavernoles, doc. 28) y en una copa (véanse testimonios del siglo xv en citas). La documentación medieval abunda en copas de Limoges, madera, plata, cristal, vidrio, oro, estaño, pintadas, con tres pies, etc. Indudablemente en la Edad Media se diferenciaba «anap» de «copa» y «calis» (véase cita de 1296). Del lat. «cuppa».
Citas. «Copa d'aur, cobertrada ab peres e ab esmalt clars» (1275, publ. Soldevila, Pere infant, doc. 58, p. 474). Los plateros de Perpiñán tenían prohibido vender «anaps, copes ni calis que sien saudats ab estayn» (1296, publ. Alart, Docts. Roussillon, 120). Se compra una copa d'argent para el infante don Juan de Castilla, por 250 sueldos jaqueses (13 marzo 1304, publ. González Hurtebise, Libros tesorería, 400). Jaime II regaló diversas copas: «cupam cum copono argenti deauratam...; cupam auri...; cupam de cristallo...; cupam auri cum copone» (1304 y 1319, publ. Martínez Ferrando, Jaime II, docs. 21, 270 y 293). Copas pintadas...; copas de Limogines (inv. 1330, en BAE, II, 549, art. 31). Copetas de fust (inv. 1365, ibíd., IV, 212, art. 19). Doce «copes de vidre, ab tres peus» (inv. botica 1381, publ. Vilaseca, Metges, 101). «Una copa d’or cobertorada» (Curial, edic. Rubió, p. 225). «Dos copes d’or cobertirades» (inv. 1458, publ. Toledo, 19).
Bibliografía. Pottier, Inventaires; Dic. Balari, Dic. catvalbaL, Tesoro lexic. y Dic. Corominas: v. «copa».

Tipo: Productos comerciales

La voz ha sido modificada a fecha 2023-09-15.

Referencias documentales de «Copa»

Fichas de la voz «Copa», extraídas del archivo del profesor Gual

Fichas de la voz «Copa», Fundación J. March

Fichas elaboradas por el equipo de investigación de la Beca de la Fundación Juan March y cuyo autor aparece en su parte inferior"